Een doolhof vol Antieke fabeltjes: het Labyrint van Versailles

Een bezoek aan het Kasteel van Versailles is niet compleet zonder een bezichtiging aan de tuinen. Deze strakke en symmetrische tuin, kenmerkend voor de Franse tuinstijl, staat vol met fonteinen, bloemperken, vijvers, een oranjerie en prachtige lanen met lange zichtassen. 

De Franse tuinarchitect André le Notre (1613-1700) legde de tuinen aan in opdracht van koning Lodewijk XIV (1638-1715), beter bekend als de zonnekoning: le Roi Soleil. In de honderd jaar die volgden werden de tuinen ontworpen, aangelegd maar ook weer aangepast naar de smaak van de volgende koningen. In 1778, bijvoorbeeld, liet Lodewijk XVI van Frankrijk (1754-1793) een bomentuin vol exotische boomsoorten planten op de plek waar iets heel bijzonders stond, namelijk een doolhof vol fabeltjes. Dit was het labyrint van Versailles.

Waar Le Notre in 1668 het labyrint liet aanleggen, was het de Franse schrijver Charles Perrault (1628-1703), die het tussen 1672-74 liet decoreren met fonteinen en sculpturen geïnspireerd op een serie fabels geschreven door de Griekse dichter Aesopus (ca. 620-560 v.Chr.). Dat Perrault fabeltjes als uitgangspunt nam heeft te maken met zijn eigen interesses en werk. Perrault schreef zelf sprookjes, zoals Roodkapje.

Het labyrint kreeg in totaal 38 fonteinen met sculpturen van dieren gemaakt uit polychroom lood, stenen en schelpen. Bij elke fontein kwam een bord te staan met daarop een versje geschreven door Isaac de Benserade (1613-1691), een Franse dichter. Zo wist je als bezoeker meteen dat een fontein met een draak stond voor de fabel over de draak en de vijl (afb. 3). Zoals Isaac de Benserade schreef:

De Draak knaagde aan de Vijl om die tot gruis te maalen;

Maar deeze sprak: Hij zei, hoe doet de wraakzucht dwaalen:

Wat woede drijft u? Is hij wijs die dwaaslijk wreekt,

En staal wil kaauwen daar hij zijn gebit op breekt?

Het niet meer bestaande labyrint was het in de zeventiende en achttiende eeuw een trekpleister voor de Franse elite. Niet alleen het labyrint, maar heel Versailles was gebouwd om een maison de plaisance te zijn. Gedurende het hele jaar konden gasten op Versailles genieten van amusement en luxe. Versailles had een menagerie, prachtige tuinen, en er werden feesten, balletten, concerten en toneelvoorstellingen georganiseerd. 

Dat het labyrint zo populair was blijkt wel uit een publicatie uit 1675 van Perrault. Dit boekje, getiteld The Labyrint of Versailles was een soort gids om mee te nemen door het labyrint met daarin een plattegrond. Elke fontein was afgebeeld, net als de titel en het gedicht van De Benserade. Maar dit boekje was niet alleen voor de elite die vrolijk rondliepen in het labyrint. Het labyrint en Versailles, was namelijk niet toegankelijk voor het de andere klassen uit de samenleving, zeg maar het ‘normale’ volk. Alleen de rijke elite mocht op uitnodiging Versailles en ook het labyrint bezoeken. Het boekje van Perrault was dus naast een gids voor de elite ook een boek voor iedereen om zo in aanraking konden komen met het labyrint.

Rond circa 1682 publiceerde Nicolaes Visscher II (1649-1702) een nieuwe versie van het boek van Perrault. Waar hij vooral landkaarten en atlassen uitgaf, past dit boek wel in het zijn fonds van topografische boeken. Daarnaast was de uitgeverij van Visscher ook gespecialiseerd in de uitgave en verkoop van losse prenten. Het boek bevatte dezelfde prenten, beschrijvingen en gedichten als de oudere editie, al werd de tekst in deze nieuwe versie weergegeven in vier talen: Frans, Engels, Duits en Nederlands. Een internationale uitgave dus. Ondanks dat het merendeel van de Nederlandse bevolking nooit Versailles en het labyrint zou bezoeken, was deze uitgave van Visscher een uitgelezen kans om toch eens een blik te werpen op dat wonderlijke labyrint. 

Collatie: 4°: *-3*⁴ A-K⁴ L² M-X⁴ Y²

Bibliografie:

• Architectura. ‘’Information on Perrault’s Labyrinte de Versailles by Alexandre Maral.’’ Geraadpleegd 15 december 2020. http://architectura.cesr.univ-tours.fr/traite/Notice/PerraultCh1677.asp?param=en. 
• Camille Sourget Librairie.‘’The Labyrinth of Versailles described by Charles Perrault and illustrated by Sébastien Le Clerc.’’ Geraadpleegd op 15 december 2020. https://camillesourget.com/en-15655-perrault-charles-labyrinte-de-versailles-.html. 
• DBNL. ‘’Nieuw Nederlandsch Biografisch Woordenboek. Deel 7. [Visscher, Nicolaes of Claes].’’ Geraadpleegd 15 december 2020. https://dbnl.org/tekst/molh003nieu07_01/molh003nieu07_01_2069.php?. 
• Dunlop, Ian. Louis XIV. Londen: Pimlico, 1999.
• Flood, Alison. ‘’Charles Perrault: the modern fairytale’s fairy godfather.’’ The Guardian 12 januari 2016. Geraadpleegd 15 december 2020. https://www.theguardian.com/books/2016/jan/12/who-charles-perrault-google-doodle. 
• Petit Palais. ‘’The Labyrint of Versailles.’’ Geraadpleegd 15 december 2020. https://www.petitpalais.paris.fr/en/oeuvre/labyrinth-versailles. 
• RKD. ‘’Nicolaes Visscher (III).’’ Geraadpleegd 15 december 2020. https://rkd.nl/en/explore/artists/375229