In 1640 publiceerde Joost Broersz een boek getiteld ‘Ware afbeeldinghe van eenige der aldergrootste ende doorluchtigste vrouwen van heel Christenrijk, vertoont in gedaente als herderinnen’ voor de auteur Crispijn van de Passe de Jonge (1594-1670). Deze Crispijn was de zoon van Crispijn de Oude, een gerenommeerd graveur en prentuitgever, die aan het hoofd van hun familiebedrijf stond.
Crispijn de Oude en zijn kinderen brachten gezamenlijk meer dan 14.000 prenten uit over allerlei thema’s. Een aantal werken waarmee Crispijn de Jonge roem vergaarde waren de Hortus Floridus (1614), een werk met gravures van bloeiende planten en de Maneige Royal (1623), een boek over de dressuur van paarden.
Crispijn werkte onder andere in Parijs en Utrecht, maar in 1639 vestigde hij zich in Amsterdam. Vanaf dat moment nam zijn werk een andere wending. Hij begon meer nieuwsprenten te verspreiden en raakte nauwer betrokken bij politiek. Uiteindelijk leidde dit er toe dat hij veroordeeld werd tot verbanning, wegens zijn orangistische ideeën ten tijde van het stadhouderloze tijdperk. Het vonnis werd echter nooit ten uitvoer gebracht door het stadsbestuur en enige jaren later overleed hij in Amsterdam.
In zijn tijd in Amsterdam publiceerde hij niet alleen politieke afbeeldingen, maar dus ook dit boek met afbeeldingen van grootste vrouwen. Het is een vrij klein boekje in quarto formaat, bestaande uit 14 bedrukte vellen. In een kort inleidend tekstje legt de auteur uit dat hij de vrouwen ‘onder kleding van herderinnen en dat inder bedeckte namen’ af te beelden.
Hij heeft de vrouwen anoniem gemaakt zodat mensen het kunnen bekijken ‘om uw gezichte te behagen’, zonder ‘yemant te quetsen.’ In totaal zijn er 70 vrouwen afgebeeld, op iedere pagina twee in een medaillonvormige afbeelding met de verzonnen namen als ‘Roselinda’ en ‘Hersilia’ erboven.
Het boekje is in een langwerpig oblong formaat met op elke rechterpagina de twee afbeeldingen en op de linker pagina een gedichtje over beide vrouwen. Verder is er op het einde een deel met de ‘Neghen Sanghgodinnen’ oftewel de negen muzen. Zij worden afgebeeld met allerlei objecten, Urania bijvoorbeeld met een harp en Polymnia met een viool. Het boekje eindigt vervolgens met de tekst en noten van een lied.
Interessant aan deze versie is nog dat het boek is samengebonden met twee andere werken, namelijk een ander boekje van van de Passe over het ‘misbruick des houwelycx’, waarin juist oneerbare vrouwen die overspel pleegden zijn afgebeeld. En daarnaast een derde boek met de titel waarin de ‘allerschonsten courtisanen’ zijn afgebeeld. Dit is ook toegeschreven aan de Passe, maar hier heeft hij vanwege het onderwerp toch maar niet zijn naam laten afdrukken.
Op de titelpagina staat vermeld dat de Ware afbeeldinghe … gedrukt is door Joost Broersz, in de Pijsteeg in Amsterdam. Broersz werd in 1609 in Amsterdam geboren en stierf daar ook in 1647. Hij was onderdeel van een netwerk aan boekhandelaren. Zo had hij bijvoorbeeld contact met Tjerck Claessen in Leeuwarden, die daar Broersz Amsterdamse uitgaven verkocht. Verder was hij in contact met van Jan van Hilten, die weer met onze graveur Crispijn van der Passe contact had.
Broersz’ nauwe betrokkenheid met de boekenwereld komt onder meer naar voren omdat hij halfjaarlijks een Catalogus Universalis liet uitbrengen met alle nieuwe boeken die er in de Nederlanden waren verschenen.
De drukker Broersz werkte veel voor anderen, zoals in dit geval van der Passe, maar gaf ook regelmatig zelfstandig teksten uit. Hij speelde daarnaast een grote rol in de nieuwsvoorziening met zijn krant die hij uitgaf vanaf 1639.
Crispijn van de Passe de Jongere, Ware afbeeldinghe van eenige der aldergrootste ende doorluchtigste vrouwen van heel Christenrijk, vertoont in gedaente als herderinnen (Amsterdam, Joost Broersz, 1640).
Collatie: [A-O]4 [P]1
Signatuur UBA: OK 80-244:1
[Emma Buijs]
De Vitrine - Digitaal Museum voor Wetenschap en Cultuur 