Jan van Hout (1542-1609) is een van die personen die zomaar opduiken in tijden van crisis en dan laten zien waartoe ze in staat zijn. Van Hout was van eenvoudige komaf en werkte in eerste instantie als ambtenaar bij de gemeente. In 1569 werd hij wegens ketterse symphatieen ontslagen en ging hij in ballingschap. Hij woonde tot 1573 in Zoutleeuw bij St. Truiden, de geboorteplaats van zijn vrouw. Hij keerde terug in 1573, naar het inmiddels protestantse Leiden.
En toen kwam het roemruchte beleg. Hij raakte bevriend met Janus Dousa en was er met Dousa en nog een klein gezelschap verantwoordelijk voor dat Leiden volhield tot het kon worden ontzet.
Van Hout was bevriend met Coornhert en bepaald geen vriend van de calvinisten. Toen de preek van een dominee hem niet beviel haalde hij een pistool tevoorschijn en stelde burgemeester Van der Werff, die naast hem zat, voor dat hij de predikant van de kansel zou schieten. Zover kwam het helaas niet maar hij liet wel de kerkenraad vervangen door vrienden die zijn tolerante inzichten deelden.
Als stadssecretaris – hij zou het tot zijn dood in 1609 blijven – speelde Van Hout een belangrijke rol. Hij organiseerde jaarmarkten, dichtwedstrijden – hij schreef zelf ook gedichten en een toneelstuk – en hij was secretaris van de universiteit. Hij speelde een belangrijke rol bij het oprichten van de bibliotheek en zorgde er voor dat er een academiedrukker kwam.
Ook de stad kreeg een door Van Hout ingerichte drukkerij waar ordonnanties onder zijn toezicht werden gedrukt. Wat van zijn persen kwam, behoort tot het mooiste drukwerk dat in de Gouden Eeuw in Nederland is vervaardigd. In sommige exemplaren vind je in zijn eigen handschrift aanvullingen en opmerkingen.
De regels in zijn ordonnanties getuigen stuk voor stuk van het inzicht en verstand dat is voorbehouden aan even intelligente als onafhankelijke geesten. Zelfverzekerd en met humor regelde hij de zaken in de stad op een manier die eeuwen lang bepalend is geweest voor de humane manier waarop de stad Leiden omging met haar burgers.
Jan van Hout. Der stadt Leyden Dienst-bovc, innehoudende verclaringe van tvvezen ende ghelegentheyt vande zelve stadt. Leiden, op het Raedthuys, 1602
De Vitrine - Digitaal Museum voor Wetenschap en Cultuur 