In Wapenhandelinghe van roers mvsqvetten ende spiessen (1607) wordt een uitgebreide instructie gegeven voor het gebruik van wapens. Op de lange instructies volgen kortere commando’s die gebruikt konden worden door de commandant. Vervolgens worden alle verschillende stappen verder verklaard met afbeeldingen.
Alle afbeeldingen achter elkaar lijken bijna een ‘flipbook’ te zijn, zo’b boekje waarin de figuren door snel te bladeren gaan bewegen. De gravures voor dit boek zijn gemaakt door Jacob de Gheyn II. De Gheyn gebruikte een handtekening voor zijn gravures. Er zijn verschillende handtekeningen bekend waardoor de rol van De Gheyn in de totstandkoming van de gravures duidelijk wordt. In de gravures in dit boek wordt de handtekening IDGheijn in(venit) gebruikt, wat betekent dat De Gheyn de gravures wel heeft getekend maar niet zelf heeft gegraveerd.
Het boek was bedoeld voor het militaire kader om soldaten te trainen en hun kennis op pijl te houden. Het is een visuele handleiding waarin de vernieuwingen die prins Maurits in de oorlogvoering had doorgevoerd worden weergegeven. Echt een gebruikswerk, zo lijkt het tenminste. Toch zijn er veel mooie, luxe versies van het boek gemaakt. Het Amsterdamse exemplaar dat bij Allard Pierson wordt bewaard, is dan wel niet ingekleurd, of zoals een exemplaar voor de Engelse prins, met bladgoud versierd, het blijft een nogal onhandig boek om te gebruiken bij het trainen. Het is een log geval in folio formaat. Dat een echt gebruiksboek praktischer moest zijn, kwam men gelukkig ook wel achter, in 1619 werd het boek in vier talen (Nederlands, Engels, Duits en Frans) uitgegeven als één boek, én in een kleiner formaat.
Deze uitgave is uitgegeven door Hendrik Laurensz, een grote Amsterdamse uitgever. Het oeuvre van Laurens bestaat vooral uit stichtelijke en theologische werken. Wapenhandelinghe valt dus nogal uit de toon. Het zal wel één van de eerste uitgegeven werken zijn van Lau, want hij begon zijn boekhandelaars carrière in 1607.
Een Amsterdamse drukker, Robert de Baudous, heeft het werk gedrukt, in opdracht van Laurensz. De Baudous was een leerling van De Gheyn en drukte vooral prenten.
Ongeveer halverwege het boek vinden we het privilege. Hierin wordt verklaart dat het werk niet gekopieerd mag worden en dat er zeker geen kopieën verkocht mogen worden zonder toestemming van Jacob de Gheyn. Meestal werd er een privilege toegekend aan de drukker en/of uitgever. In het geval van Wapenhandelinghe is het privilege dus toegekend aan de maker van het werk.
Onder het privilege staat in het boek ook een Tot memorie vanden boeck-binder. Hierin staan instructies voor de boekbinder. Er wordt aangegeven wat de volgorde van de verschillende delen is (‘roers, musquetten ende spiessen’) en dat de instructies voor het hanteren van de wapens steeds vooraf aan de afbeeldingen dienen te gaan.
De Gheyn heeft als maker van het werk veel zeggenschap gehad over de uiteindelijke vorm. Het boek moest gemaakt worden zoals hij dat wilde.
Jacob de Gheyn. Wapenhandelinghe van roers mvsqvetten ende spiessen. Amsterdam, H. Laurensz, 1607
In-2
UBA: OF 63-473
Twee series afbeeldingen uit dit boek, afkomstig uit het Rijksmuseum vind je hier
[Janneke van Es]
De Vitrine - Digitaal Museum voor Wetenschap en Cultuur 