Lucas Fopsz Lely (geboorte- en sterfjaar onbekend) was een zeventiende-eeuwse kalligraaf, over wie weinig bekend is. Hij was werkzaam in Hoorn als school- en schrijfmeester.
Archiefonderzoek toonde aan dat Lucas Fopsz de zoon van Foppo Simonsz was. In 1612 werd een door Lucas Fopsz Lely ingediend rekwest behandeld door de burgemeesters van Hoorn, die hem daar vervolgens een woning toewezen. Ook mocht hij de leerlingen van de Latijnse School een uur per dag onderwijs in schrijven geven.
In 1614 kreeg Lucas Fopsz Lely een kind – een zoon Thuenis – van wie de moeder niet wordt vermeld in de Hoornse archieven. De weduwe van Lucas Fopsz Lely, hoogstwaarschijnlijk de moeder van zijn zoon, ontving op 8 juni 1619 een jaartraktement. Hij zal dus kort voor deze datum zijn gestorven.
In 1614 verscheen zijn exemoplaarboek Ieughts nut’lijck A.B.C. met gekalligrafeerde schrijfvoorbeelden van zijn hand. Het is gedrukt door Dirck Pietersz Voscuyl (ca.1590 – 1623) in Amsterdam, heeft een langwerpig kwartoformaat en bevat gravures die gesneden zijn door Gerardus Gauw.
Het boek bevat 26 bladen: een titelblad en 25 gekalligrafeerde schrijfvoorbeelden. Het titelblad heeft centraal een cartouche waarin de titel is gekalligrafeerd, met aan weerzijde Mercurius en de personificatie van de Schrijfkunst. Onder deze cartouche zijn een jongen en een meisje al schrijvend afgebeeld. Ook is zowel een gezicht op Hoorn als op Amsterdam te zien. Linksonder op het titelblad staat de naam van de graveur: ‘Gerardus gauw sculpsit’. De tekeningen zijn gemaakt naar voorbeelden van Lely.
Elk blad begint met het gehele alfabet uitgeschreven in hoofdletters. Vervolgens de naam van het schrift, een uitgeschreven tekst en bij veel ook het gehele alfabet in kleine letters. De 25 schrijfvoorbeelden zijn in verschillende talen gekalligrafeerd: Nederlands (elf), Frans (tien), Duits (drie) en Latijn (één). Bij het overschrijven / natekenen kregen de ijverige scholieren meteen een morele les mee.exempaa
De titel – leughts nut’lijck A.B.C – geeft het doel van het boek aan; een kans bieden aan de jeugd om zich de kunst van het schrijven aan te leren. Dit verklaart ook waarom voor elk schrift het gehele alfabet is uitgeschreven.
De boekverkoper Dirck Pietersz Voscuyl was actief in Amsterdam. Hij was uitgever en drukker (1610 t/m 1622) maar was ook actief als boekbinder. Toen hij in 1622 overleed bestierde zijn vrouw het bedrijf tot 1624.
Ieughts nut’lijck A.B.C.Vervatende meest alle de voornaemste Nederlandsche, Francoysche, Italiaensche ende Over Landtsche gheschriften. Met hunne groote ende kleyne A.B.C. letteren. Midtsgaders een kort fondament van alle Geschriften intgemeyn. Uytgegeven door Lucas Fopsz. Lely Duydtsche School en de Schrijf M. binnen de wijdt vermaerde Zeestadt Hoorn
Plaatsnummer UB Amsterdam: KL 08-111, KL 08-112, KL 08-113
[Noah van der Meer]
De Vitrine - Digitaal Museum voor Wetenschap en Cultuur 