Zelfhulpboeken boeken zijn vandaag de dag helemaal in. Voorbeelden van bekende titels zijn: ‘De natuur als medicijn’ van Creosa Govaers, ‘Botanisch handboek: Medicinale Planten’ van Monique Simmonds en Melanie-Jayne Howes en ‘Plant als medicijn: Maak je eigen natuurlijke apotheek’ van Leoniek Bontje. Allemaal zijn het stuk voor stuk razend populaire boeken.
Zelfhulpboeken zijn echter geen nieuw verschijnsel, daarom wil ik graag wat aandacht schenken naar een zelf-hulp-klassieker van eigen bodem: ‘De verstandige hovenier, over de twaelf maenden van’t jaer’ van Pieter van Aengelen (†1664).
Van Aengelen was eerst werkzaam als meesterknecht bij een ‘reeder’ in Amsterdam. Hij hield zich daarnaast bezig met het bestuderen van Grieks en Latijn. Rond 1562 vestigde hij zich in Alkmaar om zijn beroep als vrije Lutherse predikant uit te oefenen, waar hij ook op 14 mei 1664 overleed. Heel zijn leven heeft hij zich beziggehouden met de wetenschappen, waar een aantal toe tijdige populaire boeken uit zijn voortgebracht, waarvan de ‘De verstandige hovenier’ er één is.
Het boek begint met een instructie van de auteur hoe het boek te gebruiken, waarnaar Van Aengelen de verschillende categorieën van natuurlijke medicijnen opsomt: medicijnen uit de aarden (zoals wortelen), pitten, planten, kruiden bloemen en bomen. Het grootste deel van het boek houdt zich bezig met verschillende planten uit de genoemde categorieën, en op welke manier deze gebruikt kunnen worden. Zo kan op bladzijde 11 worden gelezen dat het bietensap wat door de neus wordt ingenomen de taaie slijm uit het hoofd trekt, en zelfs de hersenen zal zuiveren. Ook Anijszaad blijkt een waar wondermiddel, niet alleen ‘breeckt ’t winden’, ook stilt het de pijn in de buik, is het goed tegen een verstopte lever, milt én voor de hoofdpijn, verwarmd én verdrijft het de pijn in ledematen en het helpt tenslotte zelfs met het verdrijven van kwade dromen. Wellicht dat in dit vernuftige boekje ook nog een remedie voor het Covid-virus te vinden is?
Het boek eindigt met een interessant hoofdstukje genaamd ‘Natuurlycke speculatie, Van de Wonderen des Werelts, midtsgaders van de Son en ’s Hemels Loop’ waarin Van Aengelen de lezer meeneemt in een kort wetenschappelijk overzicht van zijn eigen wereldbeeld: hoe groot is de wereld? Hoe groot zijn de planeten? Hoewel het als lezer van vandaag de dag wellicht een beetje losstaand van de rest van het boek kan aanvoelen, past het natuurlijk helemaal in de spirituele stijl van huidige zelfhulpboeken.
Het boek is gedrukt bij Marcus Willemsz Doornick te Amsterdam. Amsterdam had een vooraanstaande plaats bij de 17e -eeuwse boekdrukkunst. Het boek werd uiteindelijk zelfs zo succesvol, dat het ook in het werd Duits vertaald. Deze edities verschenen na de dood van Van Aengelen in Hamburg in 1666 en Leipzig in 1751.
Het complete boek is hier te vinden.
[Pieter van Aengelen] De verstandige hovenier, over de twaelf maenden van’t jaer. [Amsterdam, Marcus Willemsz Doornick, 1662]
Vingerafdruk: 166204 – b1 A2 ja$d : *b2 O2 er$d
[Eliza van Walraven]
De Vitrine - Digitaal Museum voor Wetenschap en Cultuur 